خبر یزد - ایرنا/ محاسبات نجومی نشان می‌دهد امسال در بیشتر شهرها؛ از جمله تهران 30 آذر و اول دی، طولانی‌ترین شب‌های سال هستند و از این منظر یلدای 1403 به‌تنهایی طولانی‌ترین شب نیست.
شب یلدا آخرین شب پاییز و ورود به دروازه زمستان، حکایت‌های زیادی در فرهنگ ایرانی دارد. کلمه یلدا از زبان سریانی و به معنای زایش است و برخی معتقدند ایرانیان باستان که اتفاقا با علم نجوم نیز پیوند دیرینه داشته‌اند، این شب را بیدار می‌ماندند تا در کنار یکدیگر و همراه با شعرخوانی و حکایت‌گویی، خود را سرگرم کنند و اندوه غیبت طولانی‌تر خورشید و تاریکی و سردی را از یاد ببرند. اما در گنبد آسمان بالای سر ما چه رخ می‌دهد که طول روز کوتاه‌تر و سیاهی شب طولانی‌تر و انقلاب زمستانی آغاز می‌شود؟ آیا واقعا شب اول دی طولانی‌ترین شب سال و روز اول دی کوتاه‌ترین روز است؟
کاظم کوکرم در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علمی
در مورد شب یلدا و معنای آن در علم نجوم اظهار داشت: امسال شب یلدا قاعدتاً باید جمعه شب 30 آذر برگزار شود که برای بسیاری مناطق نیمکره شمالی کره زمین، طولانی‌ترین شب سال هم هست.
وی ادامه داد: وقتی به شب یلدا می‌رسیم از نظر نجومی خورشید به نقطه انقلاب زمستانی در کره آسمان می‌رسد؛ نقطه انقلاب زمستانی نقطه‌ای است که خورشید در آن بیشترین پیشروی را در نیمکره جنوبی آسمان از دید ناظر زمینی دارد؛ یعنی در زمانی که انقلاب زمستانی رخ می‌دهد، خورشید از هر زمان دیگری به قطب جنوب آسمان نزدیک‌تر و از قطب شمال آسمان دورتر شده است.
به عبارت دیگر در روزی که خورشید به انقلاب زمستانی می‌رسد در لحظه ظهر سایه‌ها، بیشترین کشیدگی را نسبت به ظهر دیگر روزهای سال دارند. به این شکل که اگر ما یک شاخصی (مانند یک شاقول یا میله‌ای که عمود به زمین نصب شده باشد) را در لحظه اذان ظهر در نظر بگیریم، در تمام سال در لحظه ظهر این شاخص سایه‌ای دارد، ولی در روز انقلاب زمستانی این سایه به بلندترین مقدار می‌رسد که ناشی از کمترین ارتفاع خورشید در لحظه ظهر برای ساکنان نیمکره شمالی زمین است.
شب یکم دی در تهران، یک ثانیه طولانی‌تر از شب یلداست
این منجم آماتور توضیح داد: لحظه‌ای که خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می‌رسد امسال در روز یکم دی ماه واقع شده است؛ یعنی حوالی ساعت 12 و50 دقیقه ظهر به وقت ما در ایران، خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می‌رسد. بعضی سال‌ها لحظه رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی 30 آذر و بعضی سال‌ها اول دی است.
وی تاکید کرد: اینکه این لحظه در اواسط روز اول دی واقع شده است، باعث می‌شود یک اتفاق جالب رقم بخورد و نتیجه اینکه برای مثال در تهران، شب یکم دی امسال تقریبا یک ثانیه بلندتر از شب یلدا می‌شود که 30 آذر و جمعه شب است. در حالیکه تقریبا در بسیاری شهرهای ایران طول شب در سی‌ام آذر و یکم دی تقریبا یکسان است.
این منجم آماتور افزود: در هر یک از مناطق اشاره شده در تهران و همچنین شمالی‌ترین و جنوبی‌ترین نقاط ایران، شب‌های 30 آذر و یکم دی نسبت به شب پیش و پس از این دو شب حدود 3 تا 4 ثانیه بلندتر هستند. بنابراین به لحاظ تئوری می‌توانیم بگوییم اتفاق جالبی افتاده و اگر نتوانستید شب یلدا را سی‌ام آذر جشن بگیرید، یکم دی هم می‌توانید این کار را انجام بدهید. چنانکه یکم دی با شب میلاد حضرت فاطمه زهرا (س) نیز مقارن شده و شبی که است فردایش در ایران روز مادر نامگذاری شده و باز هم فرصت خوبی است برای اینکه خانواده‌ها دور هم جمع شوند.
پس هم جمعه شب یعنی 30 آذر و هم شنبه شب یعنی یکم دی، هر دو بلندترین شب سال در طول سال 1403 خواهند بود، بلکه برای بعضی شهرها و از جمله در تهران شنبه شب یک ثانیه حتی بلندتر هم هست. بنابراین شب 30 آذر ماه، یعنی شب یلدای امسال به تنهایی بلندترین شب سال نیست و ما امسال دو شب یلدا به لحاظ تئوری و محاسبات نجومی داریم.
این روزنامه نگار علم در پایان یادآور شد: از فردای یکم دی ماه یعنی از دوم دی ماه به تدریج طول روز شروع شروع به به بلند شدن می‌کند و طول شب کوتاه و کوتاه‌تر می‌شود و این روند تا سی و یکم خرداد و یکم تیر ماه سال آینده ادامه دارد. آن زمان ما به بلندترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال می‌رسیم و این چرخه در طبیعت سالیان سال وجود دارد و در تقویم هجری شمسی با نهایت دقت محاسبه می‌شود که این از جذابیت‌های تقویم و دانش نجوم است.
داستان تقویم فعلی و چرا شب اول دی، طولانی‌ترین شب سال نیست
مدرس نجوم و تقویم نیز در مورد اینکه چرا امسال فقط شب یلدا بلندترین شب سال نیست، گفت: امسال طول شب از غروب خورشید در 30 آذر تا طلوع آفتاب یکم دی در تهران 14 ساعت و 16 دقیقه و 2 ثانیه است، در حالیکه این زمان از غروب خورشید یکم دی تا طلوع خورشدی دوم دی برابر با 14 ساعت و 16 دقیقه و 3 ثانیه است. وقتی این زمان‌ها را برای شمالی‌ترین نقطه ایران یعنی روستای بورآلان در شهرستان ماکو محاسبه می‌کنیم، می‌بینیم طول شب در هر دو شب 30 آذر و یکم دی، 14 ساعت و 39 دقیقه و 20 ثانیه و در جنوبی‌ترین نقطه ایران، یعنی روستای پسابندر در شهرستان دشتیاری هر دو شب 30 آذر و یکم دی، 13 ساعت و 25 دقیقه و 37 ثانیه محاسبه می‌شود.
علی ابراهیمی سراجی، افزود: طولانی ترین شب سال همواره منطبق بر 30 آذر نیست. علت این رویداد در قراردادی شدن شیوه استخراج هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی ایران از نوروز 1304 شمسی است.
وی توضیح داد: قانونی به نام «تبدیل بروج به ماه های فارسی» 99 سال پیش در پنجمین دوره مجلس شورای ملی تصویب شد که شیرازه تقویم فعلی ما بر اساس آن است. تقویم قبلی که به تقویم هجری شمسی برجی شهرت داشت، بر اساس مقدار واقعی عبور خورشید در هر برج از صورت‌های فلکی محاسبه می‌شد. بر این اساس ممکن بود ماهی در تقویم حتی 29 تا 32 روز شود و مانند تقویم قمری هر سال این اعداد بر حسب مقدار حرکت انتقالی زمین تغییراتی داشته باشد.
میرزا ابوالقاسم خان نجم کسی بود که با محاسبات ریاضی متوجه شد خورشید شش ماه اول سال را در هر برج به طور متوسط 31 شبانه روز و در نیمه دوم سال در 30 شبانه‌روز طی می‌کند. علت این اتفاق قرارگیری زمین در نیمه اول سال در موقعیت مداری دورتر از خورشید و در نیمه دوم سال در موقعیت مداری نزدیک‌تر به خورشید است.
وی نتیجه‌گیری کرد: بنابراین تقویم فعلی به صورت قراردادی تنظیم شد و شش ماه اول 31 روز، 5 ماه دوم 30 روز و اسفند 29 روزه (سال های کبیسه 30 روز) درنظر گرفته شد تا مجموع آن به 365 شبانه روز برسد
![]()